ﭘﺮده ﺧﻮاﻧﻲ
ﻧﻮﻋﻲ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﺬﻫﺒﻲ اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﭘﺮده ﺧﻮاﻧﻲ، در اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻛـﺴﻲ ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان « ﭘـﺮدهﺧﻮان» از روی ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎی ﻣﻨﻘﻮش ﺑﺮ ﭘﺮده، ﻣﺼﺎﻳﺐ اوﻟﻴﺎی دﻳﻦ ــ ﺑﻮﻳﮋه اوﻟﻴﺎی ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻴﻌﻪ ــ را ﺑﺎ ﻛﻼم آﻫﻨﮕﻴﻦ رواﻳﺖ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ.
ﭘﺮده ﺧﻮاﻧﻲ را «ﺷﻤﺎﻳﻞ ﮔﺮداﻧﻲ» و «ﭘﺮده داری» «و ﭘﺮده ﺑﺮداری» ﻧﻴﺰ ﺧﻮاﻧﺪهاﻧﺪ.
ﺻﻮرت ﺧﻮاﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺸﻲ از ﭘﺮدهﺧﻮاﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﺮادف ﭘﺮده ﺧﻮاﻧﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﺷﻮد . ﭘـﺮده ﺧـﻮاﻧﻲ ﺑﺮآﻣـﺪه از ﻧﻘﺎﻟﻲ و ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻣﺮدﻣﻲ اﺳﺖ. ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن را ﻣﻲ ﺗـﻮان ﺑـﺎ ﻧـﻮﻋﻲ «ﻗـﻮاﻟﻲ» (ﻧﻘـﺎﻟﻲ ﺗﻮأﻣﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و آواز) در ادوار ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم ﻣﺮﺑﻮط داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ورود اﺳﻼم ﺑﻪ اﻳﺮان، ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺪودﻳﺘﻬﺎی ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ، ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ «ﻧﻘﺎﻟﻲ» ﻣﻠﻲ ـ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳـﺖ ؛ ﺑﻮﻳﮋه در زﻣﺎن ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻛﻪ اﻧﻮاع ﻧﻘﺎﻟﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ (روﺿﻪ ﺧﻮاﻧﻲ، ﺣﻤﻠﻪ ﺧﻮاﻧﻲ، ﭘـﺮده داری، ﺻﻮرت ﺧﻮاﻧﻲ و ﺳﺨﻨﻮری) ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ.
ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺮده ﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺮ دو رﻛﻦ «ﭘﺮده »و «ﭘﺮده ﺧﻮان » اﺳﺘﻮار اﺳﺖ. ﭘﺮده ،ﭘﺎرﭼﻪ ای اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ رﺧﺪاد ﻣﺼﻴﺒﺖ ﺑﺎر ﺧﺎﻧﺪان ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ ﺻﻠﻲ اﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ وآﻟﻪ و ﺳﻠﻢ ﺑﺮ آن ﻧﻘـﺶ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ اﻳﻦ ﻧﻘﺸﻬﺎ، واﻗﻌﺔ ﻛﺮﺑﻼ و ﺣﻮادث ﭘﻴﺶ و ﭘﺲ از آن ﺑﻮده، اﻣـﺎ رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎی اﺧﻼﻗﻲ ﭘﻨﺪآﻣﻮز ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﻮاﻧﻤﺮد ﻗﺼﺎب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳـﺖ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻗﺪاﺳﺖ ﻋﺪد72 و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ واﻗﻌﺔ ﻛـﺮﺑﻼ در ﻫـﺮ ﭘـﺮده 72ﻣﺠﻠـﺲ ﻓﺮﻋﻲ و اﺻﻠﻲ وﺟﻮد دارد.
ﺟﻨﺲ ﭘﺮده ﻫﺎ از «ﻣﺘﻘﺎل» و «ﻛﺮﺑﺎس» و اﻧﺪازة آﻧﻬـﺎ ﻣﻌﻤـﻮﻻ 300*150 ، ﺳـﺎﻧﺘﻴﻤﺘﺮ اﺳـﺖ ﺻﻮرتهای ﻣﻨﻘﻮش ﺑﺮ ﭘﺮده، ﺑﻪ دو ﮔﺮوه اوﻟﻴﺎ ( ﻧﻴﻜﺎن ) و اﺷﻘﻴﺎ (ﺑﺪان) ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮد.
ﻧﻘﺸﻬﺎی ﭘﺮده، ﻧﻘﻮﺷﻲ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺗﺨـﻴﻼت ﻧﻘـﺎش و ﮔﻔﺘـﻪ ﻫـﺎ و ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎی ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻓﺴﺎﻧﻪای ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. اﻳـﻦ ﻧـﻮع ﻧﻘﺎﺷـﻲ را، از ﻧـﻮع ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻣﺮدﻣﻲ، ﻣﻮﺳﻮم ﺑﻪ « ﻧﻘﺎﺷـﻲ ﻗﻬﻮه ﺧﺎﻧﻪ ای »داﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ، ﻛـﻪ اوج ﺷـﻜﻮﻓﺎﻳﻲ آن، ﺑـﻮﻳﮋه در اواﺧﺮ دورة ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ، در ﻗﻬﻮه ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮده ﻫﺎ اﺳﺖ. ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿـﻮع ﻣﺤـﻮری اﻳﻦ ﻧﻘﻮش ، از آن ﺑﺎ ﻋﻨﻮان « ﻧﻘﺎﺷﻲ ﻛﺮﺑﻼ » و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﻋﺎﻳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﻗﻮاﻋﺪ ﻧﻤﺎﻳﺸﻲ اﺧﻴﺮا ، « ﻧﻘﺎﺷﻲ دراﻣﺎﺗﻴﻚ » ﻧﻴﺰ ﻳﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد.
ﭘﺮده خوان کسی است که معمولا ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ اﺷﺎره ﻛـﺮدن ﺑـﻪ ﺗـﺼﺎوﻳﺮ ﭘـﺮده، ﺑـﺎ ﭼـﻮب دﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻄِﺮق ، اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎ را ﺑﺎ ﺻﺪاﻳﻲ رﺳﺎ و آﻫﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎز ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ. اﺳﺎﺳﺎ اﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﺶﻣﺘﻜﻲ ﺑﺮ «ﻛﻼم» اﺳﺖ. ﭘﺮده ﺧﻮان از ﭘﺮده ﺑﻪ دو روش ﺑﻬـﺮه ﻣـﻲ ﺑـﺮد : ﺗﺰﻳﻴﻨـﻲ و ﻃﻮﻣﺎری . او در روش ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ، ﭘﺮده را ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮای ﺟﻠﺐ ﺗﻮﺟﻪ ﺗﻤﺎﺷـﺎﮔﺮان ﻣـﻲ آوﻳـﺰد و داﺳﺘﺎن را ﺑﺮاﺳﺎس آن ﻧﻘﻞ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ در روش ﻃﻮﻣﺎری، داﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻧﻘﺸﻬﺎی ﭘﺮده و ﮔﺸﻮدن ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﭘﺮدة ﻣﻨﻘﻮش رواﻳﺖ ﻣـﻲ ﺷـﻮد. روی ﭘـﺮده ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪای از ﺗـﺼﺎوﻳﺮ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ ﻧﻘﺶ ﺷﺪه ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﻲ درﭘﻲ ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎی داﺳﺘﺎن را ﻧﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ . ﭘـﺮده ﺧﻮاﻧﻬﺎ را دروﻳﺶ ﻧﻴﺰ ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ؛ از ﻣﺸﻬﻮر ﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ دروﻳﺶ ﺑﻠﺒﻞ قزوینی ﺑﻮد.